Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα...

Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανίων, ακόμη και των Βαΐων (ή Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά.

Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά μέχρι ορισμένου ορίου ηλικίας (14-15 ετών) αλλά και από ώριμους άνδρες, είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου κλπ).

Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα "Χρόνια Πολλά" το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή "κουλούρας" ονομαζόμενη "κολλίκι" (Βέροια) ή "κουλιαντίνα" (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται "Κουλουράδες" ή "Φωτάδες".

Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.

Επίσης και η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται "Κάλαντα" (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη νήσο Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίδοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες η παρατηρήσεις με σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές "μαντινάδες" της Κρήτης ή "κοτσάκια" της Νάξου με σκωπτικό χαρακτήρα που ψάλλονται ως "κάλαντα".

Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν έξω από την οικία κάλαντα σκωπτικά επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,

άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Κάλαντα Χριστουγέννων

Καλήν εσπέραν άρχοντες,

αν είναι ορισμός σας,

Χριστού την Θείαν γέννησιν,

να πω στ' αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον,

εν Βηθλεέμ τη πόλη,

οι ουρανοί αγάλλονται,

χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται,

εν φάτνη των αλόγων,

ο βασιλεύς των ουρανών,

και ποιητής των όλων.

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι,

το Δόξα εν υψίστοις,

και τούτο άξιον εστί,

η των ποιμένων πίστις.

Εκ της Περσίας έρχονται,

τρεις μάγοι με τα δώρα,

άστρο λαμπρό τους οδηγεί,

χωρίς να λείψει ώρα.

Φτάνοντας στην Ιερουσαλήμ,

με πόθο ερωτούσι,

πού εγεννήθη ο Χριστός,

να πάν να τον ευρώσι.

Δια Χριστόν ως ήκουσε,

ο βασιλεύς Ηρώδης,

αμέσως εταράχτηκε,

κι έγινε θηριώδης.

Διατί πολλά φοβήθηκε,

δια την βασιλείαν,

μην του την πάρει ο Χριστός,

και χάσει την αξία.

Κράζει τους μάγους και ρωτά,

πού ο Χριστός γεννάται,

εν Βηθλεέμ ηξέρομε,

ο συγγραφεύς διηγάται.

Τον είπε να υπάγουσι,

και όπου τον ευρώσιν,

αφού τον προσκυνήσουσιν,

να παν να του το πούσιν

Όπως υπάγει και αυτός,

για να τον προσκυνήσει,

με δόλο ως μισόθεος,

για να τον αφανίσει.

Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντας,

και τον αστέρα βλέπουν,

φως θεϊκό κατέβαινε,

και με χαρά προστρέχουν.

Φτάνοντας εις το σπήλαιο,

βρίσκουν την Θεοτόκο,

και εβάστα στας αγκάλας της,

τον Άγιόν της Τόκο.

Γονατιστοί τον προσκυνούν,

και δώρα του χαρίζουν,

σμύρνα χρυσό και λίβανο,

θεό τον εφημίζουν.

Σμύρνα είναι νέος άνθρωπος,

χρυσό ως Βασιλέα,

και λίβανο νέος θεός,

σ’ όλη την ατμοσφαίρα.

Αφού τον προσκυνήσασιν,

ευθύς πάλι μισεύουν,

και τον Ηρώδη μελετούν,

να πάνε για να εύρουν.

Άγγελος εκ των ουρανών,

βγαίνει τους εμποδίζει,

από άλλην οδό να πορευτούν,

αυτός τους διορίζει.

Και πάλι άλλος Άγγελος,

τον Ιωσήφ προστάζει,

εις Αίγυπτο να πορευτεί,

και εκεί να ησυχάζει.

Να πάρει και την Μαριάμ,

μαζί με τον υιό της,

γιατί ο Ηρώδης εζητεί,

τον τόκο τον δικόν της.

Μη βλέποντας ο Βασιλεύς,

τους μάγους να γυρίζουν,

στην Βηθλεέμ επρόσταξε,

παιδί να μην αφήσουν.

Χιλιάδες δεκατέσσερις,

σφάζουν σε μια ημέρα,

θρήνο κλαυθμό και οδυρμό,

είχε κάθε μητέρα.

Και επληρώθη το ρηθέν,

Προφήτου Ησαΐου,

ως και των άλλων προφητών,

και του Ιερεμίου.

(πηγή)