28 Σεπτεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα κατά της Λύσσας

Από το 2007 "Η Συμμαχία για τον Έλεγχο της Λύσσας" (ARC) καθιέρωσε την 28η Σεπτεμβρίου Παγκόσμια ημέρα κατά της Λύσσας με σκοπό την ενημέρωση του κόσμου.

Η Λύσσα έχει αναγνωριστεί ως νόσημα εδώ και αρκετούς αιώνες, αλλά ο υπεύθυνος ιός ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1880 από το Λούη Παστέρ.

Πρόκειται για έναν εγκαψωμένο RNA ιό, του γένους Lyssavirus της οικογένειας των Rhabdoviridae. Ο ιός αδρανοποιείται εύκολα από διάφορα απολυμαντικά (π.χ. φορμόλη, φαινόλη, αλκοόλη, οξέα μετάλλων) αλλά παραμένει ζωντανός για αρκετές ημέρες μέσα σε πτώματα σε συνθήκες περιβάλλοντος (20ο C) και ακόμη περισσότερο σε συνθήκες ψύξης.

Το νόσημα μπορεί να εκδηλωθεί σε όλα τα θερμόαιμα ζώα αλλά, μέχρι σήμερα, μόνο τα θηλαστικά αναφέρονται ως φορείς και δεξαμενή του νοσήματος στη φύση. Τα πιο ευαίσθητα ζώα είναι οι αλεπούδες, τα τσακάλια, οι λύκοι και ορισμένα είδη τρωκτικών, ενώ μέτρια ευαισθησία παρουσιάζουν οι σκύλοι, τα πρόβατα, οι αίγες και τα άλογα. Ιδιαίτερα ευπαθή φαίνεται να είναι τα νεαρά σε ηλικία ζώα, ενώ σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση του νοσήματος παίζει η ποσότητα του ιού που ενοφθαλμίζεται όπως και η περιοχή εντόπισης της πύλης εισόδου.

Η μετάδοση του νοσήματος πραγματοποιείται συχνότερα μετά από δήγμα μολυσμένου ζώου καθώς ο ιός απεκκρίνεται με το σάλιο και σπανιότερα μέσω λύσεων συνεχείας του δέρματος και των βλεννογόνων. Εξαιρετικά σπάνια θεωρείται η μετάδοση του νοσήματος μετά από εισπνοή του ιού. Κατά την πορεία του ιού προς τον εγκέφαλο εκδηλώνονται ποικίλα κλινικά συμπτώματα.

Συνήθως διαπιστώνεται διαταραχή της συμπεριφοράς, έντονη νευρικότητα, αγωνία, και τάση για απομόνωση του προσβεβλημένου ζώου. Ένα φιλικό ζώο μπορεί να γίνει επιθετικό και το αντίθετο.

Όταν ο ιός φτάσει στους πρόσθιους λοβούς του εγκεφάλου συνήθως εκδηλώνεται αυτό που ονομάζεται μανιώδης ή ψυχωτική φάση του νοσήματος. Το θύμα γίνεται ευερέθιστο, υπερκινητικό, διεγείρεται εύκολα από κάθε είδους οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα, παρουσιάζει φωτοφοβία και υπεραισθησία.

Συνήθως τα ζώα απομονώνονται σε σκοτεινά μέρη και αποφεύγουν την επαφή με τον άνθρωπο. Επίσης, διαπιστώνεται αταξία, αποπροσανατολισμός και βαριάς μορφής γενικευμένες επιληπτικές κρίσεις. Σε περίπτωση που το ζώο επιβιώσει από τη φάση αυτή ακολουθεί ένα σύντομο στάδιο που χαρακτηρίζεται από χαλαρή παράλυση και τελικά επέρχεται ο θάνατος.

Στον άνθρωπο τα συμπτώματα της νόσου αρχίζει με ανησυχία, κεφαλαλγία, μικρή αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, δυσφορία και πόνο ή ερεθισμό στο σημείο του τραύματος.
Ακολουθεί περίοδος διέγερσης η οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολική ευαισθησία στο φως και στους ήχους, διαστολή της κόρης του οφθαλμύ και αυξημένη σιαλόρροια. Καθώς προχωράει η νόσος, παρατηρούνται σπασμοί στους μύες της κατάποσης. Λόγω των σπασμών τα υγρά τα οποία χορηγούνται στον ασθενή εξέρχονται βίαια από το στόμα. Η αντίδραση αυτή παρατηρείται στους περισσότερους ασθενείς οι οποίοι παρουσιάζουν σπασμούς του λάρυγγα και φάρυγγα ακόμα και με τη θέα υγρών, γι’ αυτό η λύσσα ονομάστηκε αρχικά¨υδροφοβία¨.
Ακολουθούν σπασμοί των αναπνευστικών μυών αλλά και γενικότεροι σπασμοί άλλων μυών του σώματος. Η φάση αυτή μπορεί να συνεχιστεί μέχρι να επέλθει ο θάνατος ή να συνεχιστεί με μια φάση γενικής παράλυσης. Σε μερικές περιπτώσεις η περίοδος της διέγερσης είναι τόσο βραχεία που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή.
Η νόσος διαρκεί από 2-6 ημέρες και καμιά φορά λίγο περισσότερο καταλήγοντας σχεδόν πάντα με το θάνατο του ασθενούς.

Για την πρόληψη του νοσήματος όπως και τη μείωση των κρουσμάτων έχουν προταθεί και εφαρμόζονται διάφορα μέτρα με σημαντικότερο εκείνο των συστηματικών εμβολιασμών όλων των σκύλων και των γάτων μιας χώρας. Οι εμβολιασμοί ξεκινούν στην ηλικία των τριών μηνών και ακολουθούν αναμνηστικές δόσεις στην ηλικία του ενός έτους και στη συνέχεια κάθε ένα με τρία χρόνια ανάλογα με τις συστάσεις της εταιρείας παρασκευής του εμβολίου.

Στις χώρες που το νόσημα ενδημεί εμβολιάζονται συστηματικά και τα άγρια ζώα με εμβόλια που χορηγούνται από το στόμα μέσα σε δολώματα τα οποία διασπείρονται στις δασικές περιοχές με τη βοήθεια αεροπλάνου. Τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται μπορούν να είναι είτε τροποποιημένα ζωντανά, είτε αδρανοποιημένα που προέρχονται από κυτταρικές σειρές ή ανασυνδυασμένα.

Η Ελλάδα, θεωρείται επίσημα απαλλαγμένη χώρα καθώς δεν έχει διαπιστωθεί κρούσμα Λύσσας από το 1987. Παρόλα αυτά οι συστηματικοί εμβολιασμοί των σκύλων και των γάτων συνεχίζονται και είναι υποχρεωτικοί καθώς οι γείτονες χώρες (Βαλκάνια - Ευρωπαϊκή Τουρκία) εξακολουθούν, αν και με μικρή συχνότητα, να έχουν κρούσματα.

Κάθε χρόνο αναφέρονται παγκοσμίως στα γραφεία επιζωοτιών τουλάχιστον 30.000 θάνατοι σε ανθρώπους, ενώ σε 10 με 12 εκατομμύρια χορηγείται ειδική αγωγή λόγω δήγματος από λυσύποπτο ζώο. Τα περισσότερα κρούσματα αφορούν κυρίως στις τροπικές χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της νοτίου και κεντρικής Αμερικής.