Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε στις 2 Νοεμβρίου 2005 να ανακηρύξει την 27η Ιανουαρίου Διεθνή Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ημερομηνία επιλέχθηκε επειδή στις 27 Ιανουαρίου 1945 τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς - Μπίρκεναου στην Πολωνία. Όμως, ακόμα και πριν την απόφαση του ΟΗΕ, η 27η Ιανουαρίου ήταν ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος σε πολλές χώρες, όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Σουηδία, την Ιταλία, τη Γερμανία, τη Φινλανδία, τη Δανία και την Εσθονία. Στην Ελλάδα έχει καθιερωθεί η 27 Ιανουαρίου ως «ημέρα μνήμης των Ελλήνων Εβραίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος» σύμφωνα με το Νόμο 3218 ΦΕΚ Α/12/27-1-04.
Το σχέδιο της απόφασης αυτής, που υποβλήθηκε από το Ισραήλ και υποστηρίχθηκε από 89 χώρες, «καλεί τα κράτη - μέλη να επεξεργαστούν προγράμματα εκπαίδευσης που θα μεταδώσουν στις μελλοντικές γενεές τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος και να βοηθήσουν να προλαμβάνονται πράξεις γενοκτονίας».
Ολοκαύτωμα
Με τον όρο Ολοκαύτωμα περιγράφεται ο συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία με την υποκίνηση του κράτους διαφόρων εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από την Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργάτες τους. Στα αρχικά στοιχεία που συνθέτουν το Ολοκαύτωμα είναι το πογκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων και το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4, τα οποία οδήγησαν στη συνέχεια στα τάγματα θανάτου και στα στρατόπεδα εξόντωσης τα οποία αποτελούσαν μαζική και κεντρικά οργανωμένη προσπάθεια για την εξολόθρευση κάθε μέλους των κοινοτήτων που αποτελούσαν στόχο των Ναζί.
Οι Εβραίοι της Ευρώπης ήταν τα κυρίως θύματα του Ολοκαυτώματος, μέσω αυτού που οι Ναζί ονόμαζαν «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Το νούμερο που χρησιμοποιείται πιο συχνά για τον αριθμό των θυμάτων του εβραϊκού πληθυσμού είναι έξι εκατομμύρια, αν και οι τυπικές εκτιμήσεις από τους ιστορικούς για το εύρος των θυμάτων κυμαίνονται από πέντε εκατομμύρια ως και πάνω από έξι εκατομμύρια. Εκτός από τους Εβραίους, περίπου 220.000 Ρομά και Σίντι θανατώθηκαν στο Ολοκαύτωμα (μερικές εκτιμήσεις φτάνουν ως και τις 800.000), δηλαδή το 25-50% του ευρωπαϊκού τους πληθυσμού. Άλλες ομάδες που κρίθηκαν «φυλετικά κατώτερες» ή «ανεπιθύμητες» ήταν οι εξής: Σοβιετικοί στρατιώτες και πολίτες αιχμάλωτοι σε κατεχόμενες περιοχές (περιλαμβανομένων των Ρώσων και άλλων Σλάβων), Πολωνοί μη Εβραίοι (3 εκατομμύρια Πολωνοί Εβραίοι και 2 εκατομμύρια Πολωνοί μη Εβραίοι), διανοητικά ασθενείς ή σωματικά ανάπηροι, ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Ελευθεροτέκτονες, Κομμουνιστές και άλλοι πολιτικοί αντιφρονούντες, συνδικαλιστές και κάποιοι Καθολικοί και Προτεστάντες κληρικοί που διώχτηκαν ή θανατώθηκαν. Αν συνυπολογιστούν και όλες αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες, ο αριθμός των θυμάτων ανεβαίνει σημαντικά. Κάποιες εκτιμήσεις τοποθετούν το συνολικό αριθμό θυμάτων του Ολοκαυτώματος στα 26 εκατομμύρια ανθρώπους, όμως τα 9 έως 11 εκατομμύρια θύματα συνήθως θεωρείται η πιο αξιόπιστη εκτίμηση.
Προμελέτη
Το 1904, ο Άλφρεντ Πλετς (Alfred Ploetz) ίδρυσε την Γερμανική Εταιρία Ευγονικής (Deutsche Gesellschaft für Rassenhygiene). Δεκάξι χρόνια αργότερα εκδόθηκε το έργο Άδεια Καταστροφής της Ζωής που Δεν Αξίζει να Ζει (Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens), το οποίο ζωογόνησε την ανάπτυξη του Γερμανικού κινήματος της ευγονικής . Με συγγραφέα τον Καρλ Μπίντινγκ (Karl Binding], έναν ευρέως αναγνωρισμένο δικαστή, και τον φημισμένο ψυχίατρο Άλφρεντ Χόχε (Alfred Hoche), το έργο αποτέλεσε το κλειδί για τη διαμόρφωση της Ναζιστικής ιδεολογίας, ρητορικής και πρακτικής:
...Υπερασπιζόταν τη θεωρία που υποστήριζε ότι η εξόντωση των "άχρηστων ανθρώπων" θα έπρεπε να νομιμοποιηθεί. Έτσι, οι έννοιες της "άχρηστης ζωής" ή "ζωής που δεν αξίζει να ζει" που χρησιμοποιούσαν οι Ναζί προήλθαν από εκείνο το βιβλίο. Οι Μπίντινγκ και Χόχε μιλούν στο βιβλίο για "άχρηστους ανθρώπους". Ζητούν "την εξάλειψη εκείνων που δεν μπορούν να σωθούν... των οποίων ο θάνατος είναι επιτακτική ανάγκη"... για εκείνους που είναι υποδεέστεροι και από τα ζώα "χωρίς τη θέληση ούτε να ζήσουν ούτε να πεθάνουν". Σε αυτούς που είναι "διανοητικά νεκροί" και που αποτελούν "ξένο σώμα μέσα στην κοινωνία των ανθρώπων".
Οι δραστηριότητες του Πλετς και τα λόγια των Μπίντινγκ και Χόχε ήταν οι πρόγονοι της "τελικής λύσης" του Χίτλερ που θα ακολουθούσε είκοσι χρόνια μετά.
Το Ολοκαύτωμα ήταν μια εκ προθέσεως, σχολαστικά σχεδιασμένη προσπάθεια για την ολοκληρωτική εξόντωση των εθνοτήτων-στόχων. Εκτιμάται ότι η Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος (die Endlösung der Judenfrage), όπως την αποκάλεσαν οι Ναζί στη διάσκεψη της Βάνζεε το 1942, προέβλεπε τη δολοφονία του 64% των Εβραίων της Ευρώπης, που ισοδυναμούσε με το 35% του εβραϊκού πληθυσμού παγκοσμίως.
Σε ένα λόγο του τον Οκτώβριο του 1943, ο Χάινριχ Χίμλερ, αρχηγός των SS, είπε, απευθυνόμενος σε ανώτατους αξιωματικούς των SS και ηγετικά μέλη του κόμματος: "Τι θα κάνουμε με τις γυναίκες και τα παιδιά; Αποφάσισα να βρω μια εντελώς ξεκάθαρη λύση και για αυτό το θέμα. Θεωρώ ότι δεν έχω κανένα δικαίωμα να ξεριζώσω (ausrotten) τους άντρες -με άλλα λόγια, να τους σκοτώσω ή να βάλω να τους σκοτώσουν- και να αφήσω τους εκδικητές με τη μορφή παιδιών να μεγαλώσουν και να αναμετρηθούν με τους γιους και τα εγγόνια μας. Έπρεπε να παρθεί η δύσκολη απόφαση να εξαφανιστούν οι άνθρωποι αυτοί από το πρόσωπο της γης".
Το Ολοκαύτωμα δικαιολογήθηκε στη βάση του ότι τα θύματα ήταν Untermenschen, δηλαδή κατώτερα πλάσματα ή υπάνθρωποι, που θεωρούνταν αφενός κατώτεροι βιολογικά (όπως για παράδειγμα οι Σλάβοι) και αφετέρου, ειδικά στην περίπτωση των Εβραίων, πιθανή απειλή στην ανωτερότητα και την κυριαρχία των Άρειων. Αυτοί που το διέπραξαν, το έβλεπαν σαν μια μορφή ευγονικής, σαν την δημιουργία μιας καλύτερης ράτσας μέσω της εξαφάνισης όσων θεωρούνταν "ακατάλληλοι", στην ίδια λογική με τις υποχρεωτικές στειρώσεις, το Πρόγραμμα Ευθανασίας T-4 και την "φυλετική υγιεινή".
Αποτελεσματικότητα
Το Ολοκαύτωμα χαρακτηρίστηκε από την αποτελεσματική και συστηματική προσπάθεια βιομηχανικής κλίμακας για τη συγκέντρωση και δολοφονία όσων περισσότερων θυμάτων ήταν δυνατό, χρησιμοποιώντας όλους τους πόρους και την τεχνολογία που ήταν διαθέσιμα στο ναζιστικό κράτος.
Για παράδειγμα, με τη χρήση υπολογιστικών μηχανών της εταιρίας Dehomag δημιουργούνταν και ανανεώνονταν λεπτομερείς λίστες των υποψήφιων θυμάτων, και οι δολοφονίες καταγράφονταν σε λεπτομερή αρχεία. Καθώς οι κρατούμενοι έμπαιναν στα στρατόπεδα εξόντωσης, αναγκάζονταν να παραδώσουν όλα τα προσωπικά τους αντικείμενα, που κατόπιν καταγράφονταν και ταξινομούνταν, και για τα οποία εκδίδονταν αποδείξεις προκειμένου τα θύματα να πιστέψουν ότι κάποια στιγμή θα τους επιστρέφονταν οι αποσκευές και τα αντικείμενά τους, κι έτσι να καλλιεργείται μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Επιπλέον, γινόταν σημαντική προσπάθεια καθ' όλη τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος για να ανακαλυφθούν όλο και αποτελεσματικές μέθοδοι δολοφονίας μεγάλων αριθμών ανθρώπων. Οι πρώτες μαζικές δολοφονίες χιλιάδων Εβραίων στην Πολωνία από στρατιώτες προκάλεσαν, σύμφωνα με πολλές στρατιωτικές αναφορές, πτώση του ηθικού και δυσάρεστα συναισθήματα στους στρατιώτες των Ναζί. Οι διοικητές τους παραπονέθηκαν στους ανώτερούς τους ότι οι "προσωπικές" δολοφονίες είχαν έντονα αρνητικά αποτελέσματα στην ψυχολογία των στρατιωτών. Έχοντας αποφασίσει να εξοντώσει τον Εβραϊκό πληθυσμό, το Βερολίνο αποφάσισε να αναζητήσει μεθόδους δολοφονίας που θα ήταν πιο απρόσωπες και μηχανικές, ξεκινώντας με τα εκρηκτικά και τα δηλητήρια.
Στο βιβλίο του "Ο πόλεμος της Ρωσίας", ο Βρετανός ιστορικός Ρίτσαρντ Όβερυ (Richard Overy) περιγράφει αυτή την αναζήτηση των Ναζί για πιο αποτελεσματικούς τρόπους δολοφονίας. Μετά την κατάκτηση της Λευκορωσίας, χρησιμοποίησαν ψυχικά ασθενείς από ψυχιατρεία του Μινσκ σαν πειραματόζωα. Αρχικά, δοκίμασαν να τους σκοτώσουν με όπλα, παρατάσσοντάς τους σε ευθεία, έτσι ώστε μια σφαίρα να σκότωνε όσο το δυνατόν περισσότερους, για οικονομία στο χρόνο και τα πυρομαχικά, αλλά η μέθοδος αυτή αποδείχτηκε πολύ χρονοβόρα. Κατόπιν δοκίμασαν το δυναμίτη, όμως λίγοι σκοτώθηκαν και οι περισσότεροι ακρωτηριάστηκαν χωρίς να πεθάνουν, αναγκάζοντας τους Γερμανούς να τους αποτελειώσουν με πολυβόλα. Τον Οκτώβριο του 1941 στο Μαγιλιόβ δοκίμασαν φορτηγά που είχαν μετατρέψει σε κινητούς θαλάμους αερίων (Gaswagen). Χρησιμοποιώντας αρχικά τα καυσαέρια από την εξάτμιση ενός μικρού στρατιωτικού οχήματος, χρειάστηκε περίπου μισή ώρα για να πεθάνουν οι επιβαίνοντες. Όταν χρησιμοποιήθηκε η (μεγαλύτερη) εξάτμιση ενός φορτηγού, χρειάστηκαν μόνο οκτώ λεπτά.
Προηγουμένως, τα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν αλλάξει τον τύπο του αερίου που χρησιμοποιούσαν, από μονοξείδιο του άνθρακα στα στρατόπεδα Μπελζέκ, Ζομπίμπορ και Τρεμπλίνκα, στο Zyklon B που χρησιμοποιούνταν στο Μάιντανεκ και το Άουσβιτς. Η διαχείριση μεγάλων αριθμών πτωμάτων αποτελούσε άλλο ένα πρόβλημα, λογιστικής φύσης. Η αποτέφρωση σε μεγάλη κλίμακα θεωρούνταν αρχικά ανέφικτη, μέχρι που ανακαλύφθηκε ότι από τη στιγμή που οι φούρνοι των κρεματορίων ανέπτυσσαν μια ικανή θερμοκρασία, η καύση θα μπορούσε να αυτοσυντηρείται από το λίπος των πτωμάτων και μόνο. Όταν λύθηκε και αυτή η τεχνική "λεπτομέρεια", οι Ναζί εφάρμοσαν σε πλήρη κλίμακα το σχέδιό τους για μαζικές δολοφονίες.
Η σχέση των εταιριών με το Ολοκαύτωμα έχει επίσης αποτελέσει πεδίο αντιπαράθεσης τα τελευταία χρόνια. Ο Ρούντολφ Ες, διοικητής του στρατοπέδου του Άουσβιτς, είπε ότι, χωρίς να χρειαστεί να διαφημίσουν την εξαναγκασμένη εργασία που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι κρατούμενοι, μεγάλες Γερμανικές εταιρίες -κάποιες από τις οποίες υπάρχουν και στις μέρες μας- πλησίασαν από μόνες τους τις διοικήσεις των στρατοπέδων προκειμένου να προμηθευτούν δωρεάν εργατικά χέρια. Επίσης, τεχνολογία που ανέπτυξε η IBM χρησιμοποιήθηκε στην κατηγοριοποίηση των κρατούμενων με τη χρήση μηχανών ταξινόμησης.
Αγριότητα
Το Ολοκαύτωμα εφαρμόστηκε χωρίς κανένα έλεος ή εξαίρεση για τα παιδιά ή τα μωρά, και τα θύματα συχνά βασανίζονταν πριν τελικά δολοφονηθούν. Οι Ναζί διεξήγαγαν σαδιστικά και θανατηφόρα "ιατρικά" πειράματα χρησιμοποιώντας κρατούμενους, συμπεριλαμβανομένων και παιδιών. Ο Γιόζεφ Μένγκελε, στρατιωτικός γιατρός στο Άουσβιτς και διευθυντής της ιατρικής υπηρεσίας στο Μπίρκεναου, ήταν γνωστός σαν "ο Άγγελος του Θανάτου" για τα σαδιστικά και ανορθόδοξα πειράματά του. Πολλά από αυτά τα πειράματα είχαν σκοπό να παράξουν "φυλετικά αγνά" μωρά ή να διερευνήσουν τις αντοχές του ανθρώπινου σώματος στον πόνο, τον ακρωτηριασμό, την πίεση ή την θερμοκρασία (υπάρχουν, μεταξύ πολλών άλλων, μαρτυρίες για κρατούμενους που βυθίζονταν ζωντανοί σε καζάνια με βραστό ή παγωμένο νερό). Οι περισσότεροι από τους κρατούμενους που χρησιμοποιήθηκαν στα πειράματα αυτά δεν επέζησαν.
Το ίδιο σκληρή και βάναυση ήταν και η καθημερινή ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, με τους ξυλοδαρμούς, τα βασανιστήρια και τις ομαδικές εκτελέσεις από τους Ναζί να είναι στην ημερήσια διάταξη.
Θύματα
Τα θύματα του Ολοκαυτώματος ήταν Εβραίοι, Σέρβοι, Πολωνοί, Ρώσσοι, Κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, Ρομ και Σίντι (Αθίγγανοι), οι ψυχικά ασθενείς και σωματικά ανάπηροι, διανοητές και πολιτικοί ακτιβιστές, Μάρτυρες του Ιεχωβά, μέλη άλλων θρησκευτικών ομάδων, μέλη του Καθολικού και Προτεσταντικού κλήρου, συνδικαλιστές, μερικοί Αφρικανοί, κοινοί εγκληματίες, άνθρωποι που είχαν χαρακτηριστεί "εχθροί του κράτους", και πολλοί που δεν ανήκαν στην Άρεια φυλή. Αυτοί οι άνθρωποι χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και σε μαζικές εκτελέσεις, σύμφωνα με τα εκτεταμένα αρχεία που κράτησαν οι ίδιοι οι Ναζί (κείμενα και φωτογραφίες), μαρτυρίες (επιζώντων, δραστών και αυτοπτών μαρτύρων), και τα στατιστικά στοιχεία των χωρών υπό ναζιστική κατοχή.
Απολογισμός των θυμάτων
Ο ακριβής αριθμός των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς μπορεί να μη γίνει ποτέ γνωστός, αλλά μελετητές του θέματος, χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους για να υπολογίσουν το φόρο θανάτου, έχουν σε γενικές γραμμές συμφωνήσει σε μια χοντρική εκτίμηση του αριθμού των θυμάτων. Πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα Βρετανικά και Σοβιετικά έγγραφα έχουν δείξει ότι το σύνολο των θυμάτων μπορεί να είναι κάπως υψηλότερο απ' ότι πιστευόταν. Πάντως, οι εκτιμήσεις που ακολουθούν θεωρούνται εξαιρετικά αξιόπιστες:
- 5,1-6 εκατομμύρια Εβραίοι, συμπεριλαμβανομένων 3,0-3,5 εκατομμυρίων Πολωνών Εβραίων
- 1,8-1,9 εκατομμύρια μη-Εβραίοι Πολωνοί (αριθμός που περιλαμβάνει όλους εκείνους που δολοφονήθηκαν σε εκτελέσεις ή εκείνους που πέθαναν σε φυλακές, εξαναγκασμένη εργασία και στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς και πολίτες που βρήκαν το θάνατο κατά τη γερμανική εισβολή του 1939 και την Εξέγερση της Βαρσοβίας του 1944)
- 250.000 Τσιγγάνοι (Ρομά και Σίντι)
- 200.000 άτομα με ειδικές ανάγκες
- 100.000 Κομμουνιστές
- 80.000 Μασόνοι
- 15.000 ομοφυλόφιλοι
- 2.500-5.000 Μάρτυρες του Ιεχωβά
- 330.000-1,2 εκατομμύρια Σέρβοι, που δολοφονήθηκαν από Κροάτες Ναζί
Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά περιλαμβάνονται στα άτομα που θανατώθηκαν κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής κυριαρχίας στη Γερμανία και στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Η διάπραξη του Ολοκαυτώματος
- Στρατόπεδα Συγκέντρωσης και Καταναγκαστικής Εργασίας (1933-1945)
Ξεκινώντας στα 1933, οι Ναζί δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα στη Γερμανία, πολλά από τα οποία ιδρύθηκαν από τις τοπικές αρχές, για την κράτηση πολιτικών κρατουμένων και "ανεπιθύμητων". Αυτά τα πρώιμα στρατόπεδα συγκέντρωσης υπάχθηκαν τελικά σε μια κεντρική διοίκηση και, μέχρι το 1939, είχαν δημιουργηθεί έξι μεγάλα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μετά το 1939 και το ξέσπασμα του πολέμου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μετατράπηκαν σε μέρη όπου οι εχθροί των Ναζί, μεταξύ άλλων Εβραίοι και αιχμάλωτοι πολέμου, είτε δολοφονούνταν είτε αναγκάζονταν να εργαστούν σαν σκλάβοι, και κρατούνταν σε καθεστώς υποσιτισμού και βασανισμών.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους Εβραίους και τους άλλους "ανεπιθύμητους" εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη, καθώς ιδρύθηκαν νέα στρατόπεδα "ανεπιθύμητων" πληθυσμών κοντά στα αστικά κέντρα, συχνά σε μέρη όπου υπήρχαν μεγάλοι Εβραϊκοί, Πολωνικοί, κομμουνιστικοί ή Ρομά πληθυσμοί. Τα περισσότερα βρίσκονταν στην περιοχή της Κεντρικής Κυβέρνησης της Πολωνίας, αλλά υπήρχαν στρατόπεδα σε όλες τις χώρες που κατέκτησαν οι Ναζί. Η μεταφορά των κρατουμένων συχνά γινόταν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, με φορτηγά τραίνα μέσα στα οποία πολλοί πέθαιναν πριν φτάσουν στον προορισμό τους. Στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρχαν και στην ίδια τη Γερμανία, και αν και δεν ήταν σχεδιασμένα σαν στρατόπεδα συστηματικής εξόντωσης, πολλοί κρατούμενοι πέθαναν λόγω των άθλιων συνθηκών ή εκτελέστηκαν.
- Τα Πογκρόμ (1938-1941)
Πολλοί μελετητές θεωρούν σαν απαρχή του Ολοκαυτώματος τις αντιεβραϊκές ταραχές της «Νύχτας των Κρυστάλλων» ("Kristallnacht") στις 9 Νοεμβρίου 1938, όταν οι Εβραίοι και οι ιδιοκτησίες τους έγιναν στόχος επιθέσεων σε ολόκληρη τη Γερμανία. Περίπου 100 Εβραίοι δολοφονήθηκαν κι άλλες 30.000 στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ 7.000 καταστήματα που ανήκαν σε Εβραίους και 1.574 Συναγωγές (σχεδόν το σύνολο των Συναγωγών στη Γερμανία) καταστράφηκαν μερικά ή ολοσχερώς. Παρόμοια γεγονότα έγιναν ταυτόχρονα και στη Βιέννη.
Έγιναν επίσης και κάποια πογκρόμ από τοπικούς, μη-γερμανικούς πληθυσμούς κατά τη διάρκεια του πολέμου, κάποια με την ενθάρρυνση των Γερμανών και κάποια αυθόρμητα. Τέτοια ήταν το πογκρόμ του Ιασίου στη Ρουμανία, στις 30 Ιουνίου 1941, όταν ίσαμε 14.000 Εβραίοι δολοφονήθηκαν από ντόπιους κάτοικους και την αστυνομία, και το πογκρόμ του Τζεντβάμπνε, όπου μεταξύ 380 και 1.600 εβραίοι δολοφονήθηκαν από του Πολωνούς γείτονές τους.
- Ευθανασία (1939-1941)
Το "Πρόγραμμα Ευθανασίας Τ-4" ξεκίνησε με σκοπό να «διατηρήσει τη γενετική καθαρότητα» του Γερμανικού πληθυσμού, μέσω της συστηματικής δολοφονίας Γερμανών πολιτών που ήταν παραμορφωμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, ανάπηροι, ή έπασχαν από ψυχικά νοσήματα. Από το 1939 ως το 1941, πάνω από 200.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος.
- Τα Γκέτο (1940-1945)
Έπειτα από την εισβολή στην Πολωνία, οι ναζί δημιούργησαν γκέτο όπου φυλακίζονταν οι Ιουδαίοι (και μερικοί Ρομ (Τσιγγάνοι)), μέχρι τελικά να μεταφερθούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και να δολοφονηθούν. Το Γκέτο της Βαρσοβίας ήταν το μεγαλύτερο, με 380.000 κρατούμενους, και το Γκέτο του Łódźτο δεύτερο μεγαλύτερο, με 160.000 περίπου κρατούμενους. Παρόλα αυτά, γκέτο ιδρύθηκαν σε πολλές πόλεις[33]. Τα γκέτο ιδρύθηκαν την περίοδο 1940-1941 και αμέσως μετατράπηκαν σε εξαιρετικά συνωστισμένες φυλακές. Παρόλο που το Γκέτο της Βαρσοβίας φιλοξενούσε το 30% του πληθυσμού της Βαρσοβίας, καταλάμβανε μόλις το 2.4% της έκτασης της πόλης, με μέσο όρο 9.2 ανθρώπους ανά δωμάτιο. Από το 1940 έως το 1942, οι αρρώστιες (κυρίως τύφος) και η πείνα σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες Ιουδαίους κρατούμενους στα γκέτο.
Στις 19 Ιουλίου 1942, ο Χάινριχ Χίμλερ διέταξε να αρχίσει η μεταφορά των Εβραίων από τα γκέτο στα στρατόπεδα θανάτου. Στις 22 Ιουλίου 1942 ξεκίνησε η μεταφορά των κατοίκων του γκέτο της Βαρσοβίας. Μέσα στις επόμενες 52 ημέρες (μέχρι τις 12 Σεπτέμβρη του '42), περίπου 300.000 άνθρωποι από τη Βαρσοβία και μόνο είχαν μεταφερθεί με τραίνα στο Στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα. Πολλά ακόμα γκέτο εκκενώθηκαν τελείως. Υπήρξαν προσπάθειες ένοπλης αντίστασης στα γκέτο κατά τη διάρκεια του 1943, όπως η Εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας και η Εξέγερση του γκέτο του Μπιάλιστοκ, όμως δεν μπόρεσαν να αναμετρηθούν με τον ανώτερο γερμανικό στρατό, και οι συμμετέχοντες Εβαίοι είτε εκτελέστηκαν είτε στάλθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης.
- Τάγματα θανάτου (1941-1943)
Έως και 1,6 εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν σε μαζικές εκτελέσεις από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους, ειδικά το 1941 πριν την ίδρυση των στρατοπέδων εξόντωσης. Κατά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, πάνω από 3.000 ειδικές μονάδες με αντικείμενο τις μαζικές δολοφονίες (Τάγματα Θανάτου) ακολουθούσαν τη Βέρμαχτ, δολοφονώντας μαζικά Πολωνούς, κομμουνιστές και τους εβραϊκούς πληθυσμούς της Σοβιετικης Ένωσης.
Οι Πολωνοί έγιναν στόχος από νωρίς στην Επιχείρηση ΑΒ, κατά τη διάρκεια της οποίας 30.000 Πολωνοί διανοούμενοι και πολιτικοί συνελήφθησαν, από τους οποίους 7.000 δολοφονήθηκαν. Το καλοκαίρι του 1941, τα Τάγματα Θανάτου άρχισαν να σκοτώνουν Εβραίους, ξεκινώντας με τη δολοφονία 2.200 Εβραίων στο Μπιάλιστοκ στις 21 Ιουνίου 1941. Από το Σεπτέμβρη έως και τα τέλη του 1942, μια σειρά μαζικές δολοφονίες έλαβαν χώρα στην Πολωνία, τη Λιθουανία, την Ουκρανία και τη Λεττονία: πάνω από 33.000 Εβραίοι δολοφονήθηκαν στο Μπάμπι Γιαρ, 25.000 στη Ρούμπουλα, πάνω από 36.000 στη Σφαγή της Οδησσού από Ρουμανικές δυνάμεις, 9.000 στο Ένατο Οχυρό και 40.000 (μέχρι και 100.000 έως το 1944) στο Πανεριάι. Αυτές και παρόμοιες σφαγές σε ολόκληρη την Ευρώπη κόστιζαν τη ζωή σε περίπου 100.000 Εβραίους κάθε μήνα, για πέντε μήνες. Μέχρι το τέλος του 1943 άλλες 900.000 Εβραίων είχαν θανατωθεί με αυτό τον τρόπο, αλλά ακόμα κι αυτό δεν ήταν αρκετό για την ηγεσία των Ναζί, που στα τέλη του 1941 άρχισε την εφαρμογή της Τελικής Λύσης, της ολοκληρωτικής δηλαδή εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης.
- Στρατόπεδα εξόντωσης (1942-1945)
Το Δεκέμβρη του 1941, οι Ναζί έθεσαν σε λειτουργία το στρατόπεδο του Κέλμνο, το πρώτο από αυτά που θα γίνονταν γνωστά σαν στρατόπεδα εξόντωσης, των οποίων μοναδικός σκοπός ήταν οι δολοφονίες σε βιομηχανική κλίμακα, σε αντίθεση με τα στρατόπεδα εργασίας ή συγκέντρωσης. Πάνω από τρία εκατομμύρια Εβραίοι θα πέθαιναν σε αυτά τα στρατόπεδα εξόντωσης.
Οι δολοφονίες γίνονταν με δηλητηριώδες αέριο, συνήθως σε θαλάμους αερίων, αν και πολλοί κρατούμενοι δολοφονήθηκαν με μαζικές εκτελέσεις από πυροβόλα όπλα, απαγχονισμούς και άλλους, ιδιαίτερα βάρβαρους τρόπους. Τα πτώματα των δολοφονημένων καίγονταν σε κρεματόρια (εκτός από το Ζομπίμπορ, όπου καίγονταν σε υπαίθριες πυρές), και οι στάχτες θάβονταν ή σκορπίζονταν.
Το 1942, οι Ναζί ξεκίνησαν την πιο καταστροφική φάση του Ολοκαυτώματος με την Επιχείρηση Ράινχαρντ, ιδρύοντας τα στρατόπεδα εξόντωσης Μπέλζεκ, Ζομπίμπορ και Στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα. Περισσότεροι από 1,7 εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν στα τρία στρατόπεδα της Επιχείρησης Ράινχαρτ μέχρι τον Οκτώβριο του 1943. Το μεγαλύτερο στρατόπεδο θανάτου ήταν το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς, που περιελάμβανε ένα στρατόπεδο εργασίας (το Άουσβιτς) και ένα στρατόπεδο εξόντωσης (το Μπίρκεναου). Το Μπίρκεναου λειτουργούσε με τέσσερις θαλάμους αερίων και κρεματόρια. Σε αυτό το στρατόπεδο διαπράχθηκαν οι δολοφονίες περίπου ενός εκατομμυρίου Εβραίων (στους οποίους περιλαμβάνονταν 438.000 Εβραίοι από την Ουγγαρία, που θανατώθηκαν μέσα σε διάστημα λίγων μηνών), 75.000 Πολωνών και ομοφυλόφιλων, και περίπου 19.000 αθιγγάνων. Στο αποκορύφωμα της λειτουργίας του, στους θαλάμους αερίων του Μπίρκεναου έβρισκαν το θάνατο περίπου οκτώ χιλιάδες άνθρωποι την ημέρα.
Κατά την άφιξή τους στα στρατόπεδα αυτά, η διαλογή των κρατουμένων γινόταν σε δυο ομάδες: Η πρώτη ομάδα περιελάμβανε εκείνους που ήταν πολύ αδύναμοι ή άρρωστοι για να εργασθούν. Αυτοί οδηγούνταν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων (συχνά καμουφλαρισμένους σαν ντους) και τα πτώματά τους καίγονταν. Στη δεύτερη ομάδα ανήκαν όσοι χρησιμοποιούνταν σαν σκλάβοι στο στρατόπεδο και στις βιομηχανίες ή στις επιχειρήσεις της περιοχής. Οι Ναζί ανάγκαζαν, επίσης, ορισμένους κρατούμενους να εργάζονται στη συλλογή και καταστροφή των πτωμάτων, και να τα ακρωτηριάζουν όποτε χρειαζόταν. Τα χρυσά δόντια αφαιρούνταν από τα πτώματα, όπως και τα γυαλιά όρασης αλλά και τα μαλλιά των γυναικών (που τους τα ξύριζαν πριν τις θανατώσουν) και χρησιμοποιούνταν για να κατασκευασθούν, μεταξύ άλλων, υφάσματα και κάλτσες.
- Πορείες θανάτου και απελευθέρωση (1944-1945)
Καθώς οι στρατιές των συμμάχων περικύκλωσαν τις γερμανικές δυνάμεις το 1944, οι Γερμανοί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα στρατόπεδα εξόντωσης, κρύβοντας ή καταστρέφοντας τις αποδείξεις για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν εκεί. Ανάγκασαν τους κρατούμενους, που ήδη ήταν σε άθλια κατάσταση μετά από μήνες ή και χρόνια υποσιτισμού και κακομεταχείρισης, σε πορείες δεκάδων χιλιομέτρων μέσα στο χιόνι από τα στρατόπεδα σε σιδηροδρομικούς σταθμούς. Οι κρατούμενοι κατόπιν ταξίδευαν για μέρες χωρίς φαγητό σε ανοιχτά βαγόνια φορτηγών τρένων, και ξανά εξαναγκάζονταν σε πορεία μέχρι το καινούργιο στρατόπεδο. Αυτοί που καθυστερούσαν ή έπεφταν εκτελούνταν επί τόπου. Η μεγαλύτερη και πιο γνωστή πορεία θανάτου έγινε τον Ιανουάριο του 1945, καθώς ο Σοβιετικός στρατός προέλαυνε στην Πολωνία. Εννιά μέρες πριν οι Σοβιετικοί φτάσουν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς, οι Ναζί εξανάγκασαν 60.000 κρατούμενους σε πορεία εξήντα χιλιομέτρων μέχρι το Βόντισλαβ, όπου τους επιβίβασαν σε τρένα. Περίπου 15.000 άνθρωποι πέθαναν καθ' οδόν.
Το πρώτο μεγάλο στρατόπεδο ανακαλύφθηκε τον Ιούλιο του 1944 από τους Σοβιετικούς, οι οποίοι τελικά απελευθέρωσαν το Άουσβιτς το Γενάρη του 1945. Στα περισσότερα από τα στρατόπεδα που απελευθέρωσαν οι Σοβιετικοί οι κρατούμενοι είχαν ήδη μετακινηθεί με πορείες θανάτου, από τις οποίες γλύτωσαν μόνο μερικές χιλιάδες κρατούμενοι. Άλλα στρατόπεδα απελευθερώθηκαν από τους Αμερικανούς και Βρετανούς, όπως το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν στις 15 Απριλίου. Στο στρατόπεδο βρέθηκαν περίπου 60.000 κρατούμενοι, όμως 10.000 από αυτούς πέθαναν από ασθένειες ή υποσιτισμό τις πρώτες βδομάδες μετά την απελευθέρωση.
Νομικές διαδικασίες κατά των Ναζιστών
Η δικονομική έννοια του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας εμφανίστηκε μετά το Ολοκαύτωμα. Έγιναν ορισμένες νομικές προσπάθειες έτσι ώστε οι Ναζί και οι συνεργάτες τους να έρθουν ενώπιον της δικαιοσύνης. Μερικοί από τους πιο υψηλόβαθμους Ναζί δικάστηκαν στις Δίκες της Νυρεμβέργης, που προεδρευόταν από δικαστές των Συμμάχων και ήταν το πρώτο διεθνές δικαστήριο του είδους του. Στο σύνολο, 5.025 Ναζί εγκληματίες καταδικάστηκαν από το 1945 έως το 1949 στους αμερικανικούς, βρετανικούς και γαλλικούς τομείς της Γερμανίας. Άλλες δίκες έγιναν στις χώρες των κατηγορούμενων· στη Γερμανία και την Αυστρία, πολλοί Ναζί γλίτωσαν με ελαφριές ποινές, με τη δικαιολογία ότι «εκτελούσαν διαταγές» να λειτουργεί σαν ελαφρυντικό, και πολλοί επέστρεψαν στην κοινωνία σε σύντομο χρονικό διάστημα. Μια συνεχής προσπάθεια καταδίωξης των Ναζί και των συνεργατών τους οδήγησε, σε ένα διάσημο παράδειγμα, στη σύλληψη του οργανωτή του Ολοκαυτώματος, Άντολφ Άιχμαν στην Αργεντινή (σε μια επιχείρηση κάτω από την ηγεσία του Ράφι Εϊτάν (Rafi Eitan)) και στη δίκη και εκτέλεσή του στο Ισραήλ. Ο Σίμον Βίζενταλ (Simon Wiesenthal) έγινε ο πιο διάσημος κυνηγός Ναζί. Το Κέντρο Σιμόν Βίζενταλ, μια οργάνωση που κατόρθωσε να παραπέμψει σε δίκη εκατοντάδες ναζιστές συνεργάτες στο Ολοκαύτωμα, ξεκίνησε το 2005 τη διεθνή «Επιχείρηση Τελευταία Ευκαιρία» σε μια προσπάθεια να εντοπιστούν και να συλληφθούν τουλάχιστον 300 συγκεκριμένοι ύποπτοι για εγκλήματα πολέμου.
Μερικοί πρώην Ναζί, παρόλα αυτά, διέφυγαν από κάθε δίωξη. Ο Ράινχαρντ Γκέλεν (Reinhard Gehlen), πρώην αξιωματικός της αντικατασκοπείας της Βέρμαχτ, οργάνωσε το δίκτυο Οντέσσα, που βοήθησε πολλούς Ναζί να διαφύγουν στην φασιστική Ισπανία του Φράνκο, τη Λατινική Αμερική ή τη Μέση Ανατολή. Ο Γκέλεν κατάφερε να γυρίσει στη Γερμανία και να εργαστεί για την CIA, και το 1956 δημιούργησε την Bundesnachrichtendienst (BND), τη Γερμανική υπηρεσία πληροφοριών, την οποία διηύθυνε μέχρι το 1968. Ο Κλάους Μπάρμπι, γνωστός σαν "χασάπης της Λυών" για το ρόλο του ως επικεφαλής της Γκεστάπο, προστατευόταν από το 1945 έως το 1955 από την αγγλική MI-5 και την CIA, πριν διαφύγει στη Νότια Αμερική όπου, το 1980, υποβοήθησε το Πραξικόπημα της κοκαΐνης του Λουίς Γκαρσία Μέσα Τεχάδα στη Βολιβία. Ο Μπάρμπι τελικά συνελήφθη το 1983 και το 1987 καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τον Οκτώβριο του 2005 αποκαλύφθηκε ότι ο Άριμπερτ Χάιμ (Aribert Heim), γνωστός και ως «Δόκτωρ Θάνατος», έζησε επί είκοσι χρόνια στην Ισπανία, υπό την προστασία της Οντέσσα, ενώ το 2007 εντοπίστηκαν τα ίχνη του στη Χιλή.[48] Νέες έρευνες (2009) δείχνουν ότι ο Χάιμ είχε αλλάξει όνομα και ζούσε στο Κάιρο[49]. Ο Πολ Σέφερ (Paul Schäfer), που είχε ιδρύσει την "Αποικία της Αξιοπρέπειας" (Colonia Dignidad) στη Χιλή, φυλακίστηκε το 2005, καταδικασμένος για παιδεραστία και για συνέργεια σε εξαφανίσεις αντιφρονούντων.
Επιπλέον, σε μερικούς «ανανήψαντες» Ναζί δόθηκε χάρη και τους επιτράπηκε να γίνουν μέλη του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Κουρτ Γκέοργκ Κίζινγκερ (Kurt Georg Kiesinger), που έγινε Καγκελάριος της Γερμανίας στη δεκαετία του 1960, ο Χανς Φίλμπινγκερ (Hans Filbinger) που έγινε πρωθυπουργός του κρατιδίου της Βάδης-Βυρτεμβέργης και ο Κουρτ Βαλντχάιμ (Kurt Waldheim), που έγινε πρόεδρος της Αυστρίας και Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).
Νομικές ενέργειες κατά της γενοκτονίας
Το Ολοκαύτωμα ανάγκασε επίσης τη διεθνή κοινότητα να πάρει μέτρα ενάντια σε μελλοντικές γενοκτονίες, ένα από τα οποία ήταν η Σύμβαση για την Πρόληψη και Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948. Αν και η διεθνής νομοθεσία για τα ανθρώπινα δικαιώματα αναπτύχθηκαν γρήγορα μετά το Ολοκαύτωμα, η διεθνής ποινική νομοθεσία ακολούθησε πιο αργούς ρυθμούς· μετά τις δίκες της Νυρεμβέργης και τις δίκες εγκλημάτων πολέμου στην Ιαπωνία πέρασαν πάνω από σαράντα χρόνια μέχρι τις επόμενες ανάλογες διώξεις, με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY). Το 2002, συστάθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο που εδρεύει στη Χάγη. (πηγή)
«Σκλάβοι» που υποβάλλονταν σε καταναγκαστική εργασία στο Μπούχενβαλντ
Κρεματόριο στη Βαϊμάρη
Και με αφορμή το ολοκαύτωμα δύο αξιοσημείωτες ταινίες αναφορικά με τη δίκη της Νυρεμβέργης...
Nuremberg
Ο Herman Goering (Brian Cox) και άλλοι Ναζί εγκληματίες πολέμου δικάζονται σε αυτήν την λεπτομερή απεικόνιση της Δίκης της Νυρεμβέργης. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ο Chief Justice Robert Jackson (Alec Baldwin) μεταβαίνει στην πόλη της Νυρεμβέργης, στη Γερμανία, για να πρωτοστατήσει έναντι της καταδίκης των Γερμανών αξιωματικών που υπηρέτησαν υπό τις διαταγές του Αδόλφου Χίτλερ κατά τη διάρκεια του ολοκαυτώματος. Η τηλεταινία αυτή περιέχει πραγματικές σκηνές από τα στρατόπεδα θανάτου, μερικές από τις οποίες χρησιμοποιήθηκαν όντως στην πραγματική δίκη. Η ιστορία είναι γνωστή φυσικά σε όποιον είδε το JUDGMENT AT NUREMBERG του Stanley Kramer το 1961 .
Judgement at Nuremberg
Με το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και την κατάληψη του Βερολίνου από τους αμερικανούς, αποφασίζεται να δικαστούν οι κεφαλές του ναζιστικού καθεστώτος. Βρισκόμαστε στο 1947 και στην μισογκρεμισμένη πόλη της Νυρεμβέργης και στο εδώλιο του κατηγορούμενου βρίσκονται τέσσερεις υψηλοί δικαστές του τρίτου ράιχ. Δικαστής αναλαμβάνει ο Νταν Χέιγουντ, που έχει όμως να ανταπεξέλθει των πιέσεων που θέλουν τον επερχόμενο Ψυχρό Πόλεμο να είναι σημαντικότερος από την καταδίκη των εγκληματιών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου